MỤC TIÊU:
– Kể tên các cơ hàm
– Nắm được nguyên ủy, bám tận và tác động của cơ hàm trong các vận động của hàm dưới
Các cơ hàm là những cơ có nguyên ủy hoặc bám tận ở xương hàm dưới và góp phần vào vận động hàm dưới.
1. CÁC CƠ NÂNG HÀM:
Bao gồm:
– Hai cơ cắn,
– Hai cơ chân bướm trong.
– Hai cơ thái dương, đặc biệt là phần trước của các cơ này.
1.1. Cơ cắn:
– Nguyên ủy: có nhiều nguyên ủy: bó ngoài (cung gò má); bó trong (cung tiếp gò má)
– Bám tận: vùng góc hàm, bó ngoài phủ bó trong.
– Đường đi: bó ngoài chạy xuống dưới, ra sau; bó trong theo hướng thẳng đứng hơn.
Tác dụng: đóng hàm, tùy thuộc lớp nào tác động, hoàn toàn hay một phần, liên quan đến mức độ há, làm cho vận động há miệng là một động tác trơn tru.
Hình 9. Cơ cắn
1.2. Cơ chân bướm trong:
– Nguyên ủy: ở hố chân bướm (ở mặt trong cánh ngoài, mặt ngoài cánh trong và một ít vào lồi củ xương hàm trên)
– Bám tận: mặt trong góc hàm
– Đường đi: chạy chếch xuống dưới, ra sau và ra ngoài
– Tác dụng: nâng và định vị hàm dưới trong vị trí sang bên, hoạt động mạnh trong động tác đưa hàm thẳng ra trước nhưng kém hơn trong động tác há và ra trước. Hoạt động trội hơn cơ thái dương ở động tác đưa hàm ra trước bên.
Hình 10. Cơ chân bướm trong
1.3. Cơ thái dương:
– Nguyên ủy: hố thái dương (rộng). Có 2 nguyên ủy:
+ Lớp ngoài: xuất phát từ cân thái dương
+ Lớp trong: xuất phát từ đường thái dương dưới và hố thái dương
– Bám tận: các sợi cơ hội tụ vào một cân, bám vào mỏm quạ và bờ trước cành lên (hẹp)
– Đường đi: từ trước ra sau, có thể phân biệt ba nhóm sợi cơ:
+ Nhóm trước chạy theo hướng thẳng đứng
+ Nhóm giữa chạy hơi chếch từ sau ra
+ Nhóm sau có hướng gần như nằm ngang từ sau ra trước
– Tác dụng:
+ Phần trước: nâng hàm
+ Phần sau: kéo hàm lui sau khi một bên co
Hình 11. Cơ thái dương
2. CÁC CƠ HẠ HÀM:
Gồm:
– Hai cơ chân bướm ngoài,
– Hai cơ nhị thân,
– Các cơ trên móng khác.
2.1. Cơ chân bướm ngoài:
– Nguyên ủy:
+ Bó trên: mặt ngoài cánh lớn xương bướm (chủ yếu); phần tư trên của cánh ngoài chân bướm.
+ Bó dưới: cánh ngoài chân bướm (ba phần tư dưới), mỏm tháp xương khẩu cái và lồi củ xương hàm trên.
– Bám tận: hố cơ chân bướm (mặt trước cổ lồi cầu xương hàm dưới), phần trước của bao khớp và đĩa khớp (một nhánh của bó trên, còn được gọi là cơ bướm đĩa)
– Đường đi: từ trước ra sau, từ trong ra ngoài và từ dưới lên trên.
– Tác dụng: đưa hàm ra trước, xuống dưới và sang bên (khi chỉ một cơ co)
Hình 12. Cơ chân bướm ngoài
2.2. Cơ nhị thân:
Gồm một thân sau và một thân trước. Thân sau bám vào rãnh cơ nhị thân ở xương chũm, thân trước bám vào hố cơ nhị thân ở mặt sau bờ dưới cành ngang xương hàm dưới. Cơ tạo nên một cung cong lõm trên, hướng từ sau ra trước và từ ngoài vào trong. Gân trung gian của cơ được cột vào xương móng bởi các sợi của cơ hoặc do chui qua gân cơ trên móng.
Hình 13. Cơ nhị thân
2.3. Các cơ trên móng khác:
Gồm cơ hàm móng và cơ cằm móng:
– Cơ hàm móng là một cơ rộng chạy từ đường chéo trong của mặt trong cành ngang xương hàm dưới đến xương móng. Hai cơ hai bên dính với nhau bằng một gân, tạo nên một vách ngang ở nền miệng.
– Cơ cằm móng đi từ mỏm cằm (gai cằm) đến xương móng nằm trên cơ hàm móng (dưới lưỡi).
Hình 14. Cơ hàm móng (nhìn từ phía trên)
3. ĐỘNG TÁC ĐƯA HÀM TỚI TRƯỚC VÀ LUI SAU:
3.1. Động tác đưa hàm tới trước: khi cả hai cơ chân bướm ngoài cùng co sẽ có tác dụng đưa hàm ra trước. Bó trên của cơ này (cơ bướm đĩa) bám vào bao khớp và đĩa khớp có tác dụng cố định đĩa khớp khi cần cố định hàm ở vị trí ra trước hoặc sang bên.
3.2. Động tác đưa hàm lui sau: phần sau cơ thái dương cùng tác động ở cả hai bên sẽ có tác dụng đưa hàm lui sau.
4. ĐỘNG TÁC ĐƯA HÀM SANG BÊN:
4.1. Động tác vận động sang bên: được thực hiện bởi tổ hợp tác động của:
– Các cơ nâng và cơ đưa ra sau của bên làm việc
– Các cơ đưa ra trước của bên đối diện (bên không làm việc)
4.2. Động tác vận động trước bên:
Các vận động sang bên kết hợp với đưa ra trước cần một tổ hợp tác động phức tạp hơn của các cơ. Thí dụ: một vận động trượt ra trước bên về bên phải được tạo ra với tác động của: các cơ nâng kết hợp với các cơ đưa ra trước của bên trái và với một mức độ nhất định của các cơ đó ở bên phải. Đồng thời các cơ hạ và đưa ra sau của bên phải và với một mức độ nhất định của các cơ đó ở bên trái.
